ÇOCUKLARDA DAĞINIKLIK
Evde oyuncaklarını toplamayan, yemek yemeyen, çocuğun okulda bu davranışı yaptığını gören ebeveynler çok şaşırırlar. Çocuklarının nazlarının kendilerine geçtiğini düşünürler. Gerçekte aynen böyle olur. Kararlı tutum ve örnek davranış görmezlerse okulda sıkılmadan itiraz bile etmeden topladıkları oyuncaklarını evde ebeveynlerinin toplamasını beklemektedirler. Bu durumun sadece sınıf kuralları içinde olduğu varsayımına kapılırlar. Anne en başından çocuğun eşyalarını toplamaya razı olmuştur ve şimdi neden oyunbozanlık yapmaktadır.
Çocukları düzene alıştırma konusunda daha fazla zorlanmakta. Nedeni çocuklara karşı sorumluluk verme davranışımızı içimizden gelerek yapmayışımız. 6 yaşında kendi yemeğini yiyebilecek kapasitesi olan çocuğa annesinin peşinden dolaşarak yedirmesi, üstünü kendi giyebilecekken daha hızlı hareket etmek için anne babanın giydirmesidir. Bu durum Türk ve Asya toplumlarında sıklıkla görülmektedir. Hal böyle olunca yemeğini kendi yemeyen, üstünü kendi giymeyen çocuğa odasını toplatmak haksızlık olur. Böyle bir beklenti içinde olmak sadece ilişkiyi zedeler, sonuç alınamaz.
Evli çiftlerin en fazla maruz kaldıkları sorular; “Bebek ne zaman geliyor, olsun artık, şimdiye büyürdü….”
Yeni evlenen çiftlere bile ne zaman çocukları olacak gözüyle bakılan toplumuzda evliliğin amacı türün devamını sağlamak, üremek, çoluk çocuğa karışmak olduğu anlaşılıyor. Çocuk evin neşesi, ailenin devamını sağlayacak veliaht, yaşlılıkta sahip çıkacak bakıcı… gibi pek çok görev üstleniyor.
Henüz evlenir evlenmez çocuklarının doğumunu bekleyen aileler olarak bu kadar değer verilen küçücük bir canlıya kendi ile ilgili sorumlulukları vermek zor olabiliyor. Aile aç kalmasın diye yeme konusunda ısrar ediyor, gerekirse zorla yediriyor, çocuğun reklam izlemesinden yararlanıp ağzına bir şeyler tıkıştırabiliyor. Burada çocuğa verilen mesaj; “Senin doyma hissin yok, sen ne zaman doyduğunu anlamazsın, ben bilirim.”
Öz bakım becerileri dediğimiz beslenme, giyinme, uyku…gibi kişisel ihtiyaçlarını karşılaması için fırsat verilmeyen çocuklar, odalarındaki dağınıklığı toplama konusunda kendilerini zorunlu hissetmezler.
Çocuklar öz bakım ihtiyaçlarını kendileri karşılamaya başladıkları andan itibaren sorumluklarını alabilecek durumda olurlar ve bu aşama geçildikten sonra ikinci aşamadaki oyuncak toplama, bardağını mutfağa götürme, masasından tabağını kaldırma… gibi evle ilgili kendilerine düşen sorumlukları yerine getirmeye hazır hale gelirler. Kazağını değil ama yeleğini kendinin çıkarması istenebilir, giyinmek için küçük alıştırmalar yapabilir. Biberonundan içeceğini içip, biberonunu yerine bırakabilir. Yerlere attığı zaman sıkıcı olmayan müdahalelerle ona örnek olarak yerden alıp göstererek, elinden tutup mutfağa birlikte giderek ona yapması gereken öğretilebilir.
Her becerileri farklıdır. Çocuklar her geçen gün gelişirler. Sorumluluklar çocuğun yapabilecekleri dikkate alınarak verilmelidir. Gelişimini desteklemeyen sorumluluklar hem aileyi hem de çocuğu hayal kırıklığına uğratır. Çocuk kendinden beklenileni yerine getiremediğinde başarısızlık duygusu tadar ki bu onun gelişimini olumsuz etkiler.
Aile verdiği sorumluluğun çocuğa uygunluğunu gözetmeksizin davranışı getirmesini beklerse, beklentisini yerine getiremeyen çocuk üzüntü duyabilir.
Çocuklar doğduktan itibaren her şey yenidir ve ilginçtir. Bizim görmeye aşina olduğumuz pek çok obje, kişi, olay onlar için yenidir. Merak uyandırıcıdır. Bu nedenle ulaşabildikleri nesnelere dokunmak, onları tanımak isterler. Çocuğun 1 yaş civarında yürümeye başlamasıyla birlikte evdeki bu durum dağınıklığa dönüşür. Yürüyebilen çocuk ulaşabildiği her yerdeki nesneleri eline almak, yere atmak, odadan odaya taşımak ister. Bu vakitten sonra dünya onlar için bir deney alanına dönüşmüştür. Nesnelerin sesini, dokusunu, elleyerek, oradan oraya taşıyarak öğrenirler.
Çocuk için ilgi çekici olan sadece oyuncakları değil ulaşabildiği tüm nesnelerdir. Bu nedenle eşyaları oradan oraya taşırlar ve gözlerinin önünden kalkmasını istemezler.
Çocuğun bu gereksiniminin farkında olarak, ona şiddetli tepkiler göstermeden, bağırmadan, azarlamadan dünyayı keşfetmesine izin vermek ilk yapılması gereken adımdır. Merakını gideremeyen çocuk, o nesneyi neden yerine koyması gerektiğini asla anlamayacaktır. Çocuk için önemli olan ilk iş o nesneyi tanıması ve merakını gidermesidir. Bu koşulda ona izin vermek en doğrusu olacaktır. Daha sonraki aşamada onun işi bitip bir kenara attığı nesneyi, çocukla birlikte bulunduğu yerden alıp, asıl yerine koyarak ve aşamayı sözel olarak anlatarak izlenen yol sağlıklı ve kalıcı olur.
“Evet bu tencereyi aldın, onunla oynadın, davul çaldın, şimdi onu yerden alıp yerine götüreceğiz…”
Küçükken davranışı yerleştirmek çok daha kolaydır. Ancak yaşı ilerlemiş çocuğa da istendik davranışı kazandırmak mümkündür. Çocuğunuz o yaşına kadar hiç odasını toplamamış olabilir bu hiç toplamayacağı anlamına gelmez. 5 yaşındaki çocuğunuza oyuncaklarını odasında oynaması gerektiğini söylediğinizde bunu anlayacaktır. Davranış haline getirmesinde sizin söyleyiş tarzınız, kararlı tutumunuz, sunduğunuz alternatifleriniz etkili olacaktır.
Düzene alıştırmak için çocuktan beklenilenleri açık ve anlaşılır bir dille anlatmak, yapması gerekenler konusunda öncelerleri fiziki yardımda bulunarak örnek olmak ve istendik davranışı gösterdiğinde ebeveyn olarak bunun farkına vararak çocuğa övgüde bulunmak yararlı olur.
Çocuğunuzun fazla giysilerini, oyuncaklarını vesair eşyalarını kullanabilecekleri bir yerin olması, uygun büyüklükte çöp kutuları, çamaşır sepetleri vs dağınıklığı engelleyecek yerlerin olması çocukların düzene alışmasını kolaylaştıracaktır.
