Eğitimde disiplin önemlidir. Özellikle bebeklik ve ilk çocukluk döneminde disiplin kazanma daha önemlidir. Disiplin, insanın yapmak istedikleriyle toplumun kısıtlamaları ve çevrenin istekleri arasında denge kurma gereğinden kaynaklanır. Bu anlamda çocuğun davranışlarını disiplin altına almak, ona kullanılabilir özgürlük alanını öğretmek demektir. Çünkü çocuğu tamamen özgür bırakmak, başkalarının haklarını çiğnemeyle veya kendisine ve çevresine zarar vermekle sonuçlanabilir. Disiplin bir anlamda çocuğun kendisine ve çevresine verebileceği zararlardan korunmayı amaçlamaktadır.
Disiplin, her hangi bir toplulukta uyulması gereken yasa ve kuralların tümü; bireylerin içinde yaşadığı topluluğun genel düşünce ve davranışlarını uymalarını sağlamak amacıyla alınan tedbirlerin tümüdür. Ayrıca disiplin, adabı muaşeret, eğitmek, idare etmek; çocuğa rehberlik etmek, onu yönlendirmek, kendine güvenini artırmak ve çevresine uyum sağlamasında yardımcı olmak; çocuğa istenen davranış ve alışkanlıkları öğretmek, onda kendi kendini denetleme, ya da iç denetim demek olan ahlak gelişimini sağlamak anlamlarına gelmektedir.
Disiplinin amacı, çocuğa rehberlik etmek, uygun sınırlar içinde daha geniş özgürlük vermek, çocuğun benlik saygısını zedelemeden kendi kendini denetleme yeteneği kazandırmaktır. Çocuğun disipline ihtiyacı vardır. Bir takım kısıtlama ve kontroller sayesinde, çocuk, davranışlarının sonuçlarını kavramaktan aciz olduğu dönemlerde, birçok tehlikelerden korunur. Bu sebeple çocuk yetiştirirken “disiplin”, “öğretmek” ile aynı anlamda kullanılır. Ceza ve disiplin bir birine karıştırılmamalıdır. Disiplin, kabul edilebilir nitelikteki davranışları belirleyen kuralların ve kontrollerin tümüdür. Ceza çocuğun uymadığı kuralların karşılığında ödediği bir bedeldir. Ceza tehditleri sözde kalınca, ebeveynin otoritesi zayıflar.
Sağlıklı sınırlar koymakla, kalp kırmak eş anlamlı olmamalıdır. Disiplin fikri, olumlu yapıcı olmalıdır. En özlü bir şekilde disiplin;
Anne babalarca kullanılan disiplin yöntemleri dış ve iç kontrollü (özdenetim) disiplin olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Dış kontrollü disiplinde çocuğun davranışları anne baba tarafından öğüt, uyarı, ödül ve cezalarla kontrol edilir.
Çocuğu disipline almak için şunlar yapılabilir:
Psikolojik araştırmalar, çocuğun yetişmesinde başarılı sonuçlar verecek öğretme yöntemlerini ortaya koymuştur. Bu yöntemlerden birisi “çevrenin kontrolü” dür. Siz eğer çocuğa rahatça tehlikesizce dolaşıp oynayabileceği bir ortam hazırlamışsanız, “dokunma!”, “yapma!” gibi sözlere gerek kalmamış demektir. Bu sayede disiplin sorunlarından birini kolayca çözümlemiş olursunuz. Yine de “yapma, dokunma!” demenizi gerektirecek durumlar vardır. Örneğin, çocuk ateşle, sobayla, bıçakla oynuyorsa “yapma!” değin ama nedeni de açıklayın. “elini sobaya sürme yanarsın.”, “bıçakla oymama elini kesersin.” Diyerek yasaklarımızın haklı sebebini ona açıklayın. Bir başka yöntem, dikkati başka yöne çekme yöntemidir. Çocukların dikkati çabuk dağılır. Çocuk tehlikeli bir şeye yöneldiği zaman, “yapma, etme” demek yerine, “bak, şimdi seninle ne oynayacağız?” diyerek onun dikkatini başka yöne çevirin. Böylelikle istemediğiniz davranışı yapmasını engellemiş olursunuz.
Disiplinde bir diğer yöntemde, ödüllendirmedir. Çocuğunuzun istediğiniz davranışları yapmasını istiyorsanız, bu tür davranışlar yaptığında onu ödüllendirin. Bu ödül, onun sevdiği bir yiyecek veya oyuncak olabilir. Ama bundan çok daha fazla etkili olan ödüllendirme, anne babanın sevgileri ve yapılan davranışı onayladıklarını göstermeleridir. Bu konuda en çok yapılan hata, anne babaların, çocukların sadece yaramazlıklarını dikkat etmeleri, iyi davranışlarının üstünde pek durmamalarıdır. Halbuki iyi davranışları vurgulamak, kötü davranışları engellemekten çok daha kolaydır.
Disipline tabii tutulmamış, kurallara alıştırılmamış çocuk, aslında ilgisiz kalmış çocuktur. Disiplin, çocukla ilgilenildiğinin, sevildiğinin, korunmaya çalışıldığının bir kanıtıdır. Çünkü dengeli bir disiplin, çocuğun, en fazla anne babaya güven duymasını sağlar. İlk bakışta, disipline şekil olarak uyan çocuk, giderek bu yolda, kuralara uymayı ve saygıyı öğrenir. Etrafındakilerin de belli kurallar çerçevesinde hareket ettiklerini kavrama imkanına sahip olur ve durumu kabullenmesi gerektiğini içtenlikle inanır. Yaşı ilerledikçe, olayları değerlendirme ve güzel bulduklarını benimseme şeklinde ahlaki gelişimini tamamlar.
Kaynak: Ailede Ahlak Eğitimi / Prof.Dr. Mehmet Zeki Aydın
